imamiye (şiilik öğretisi) ne demek?
İmamîye Şiası, meşrebi içerisinde
mevcut olan tüm ve
ortak
tanımlamak maksadıyla kullanılan bir
deyimi olup, (Radikal dinci fırkalar),
(Dörtçüler),
(Beşçiler),
(/)
( ve
), ve
(/) ( ve ) ile 'ni de kapsamı altına alan bir
şekilde tanımlanmaktadır.
Şiî tarikât ve mezhepler
-
- Bazighîlik: İmam 'ın
inanılan
;
- Dhammîlik: 'in
inanılan
;
- Ghurabîlik: 'in
'nın buyruklarını hatâ ile 'in yerine
'e indirdiğine inananların
kurduğu ;
- Ya’furîlik: Mu’ammer el-Kûfî'in
inanılan
.
- (Dörtçüler):
kavramını ortaya atarak ilk defa
unvanını kullanan; 'den sonra sırası ile , , ve dördüncü İmâm olarak da ’in
yerine ’in Bânû
Hânife Kâbilesi mensûbu ’den olan oğlu 'nin imâmlık ve
kabullenen; temelleri El-Mukhtar
bin Ebû ʿUbeydullah el-Tâifî tarafından atılan, ve daha sonra da
kendi içlerinden
’ni çıkaran
.
- Berberîcilik: ’yi
ve Hamza ibn ʿUmara
el-Berberî'nin olduğuna
inananların ;
- Haşimîlik (Dörtçüler): ’nin ölümünü
kabullenerek en büyük oğlu Ebu Haşim'i halef olarak kabul
edenlerin ;
- Karibîlik / Kuraybîlik (Dörtçüler): Adını imâm Ebu
Karib/Kurayb el-Darir’den alan, ’nin ölmediği
ama saklandığı ve bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne
olarak döneceğine inanılan
;
- Sarrajcılık (Dörtçüler): Muhammed ibn el-Hânifîyye’nin
ölümünü kabullenen fakat ileride bir gün adalet dağıtmak üzere
yeryüzüne olarak döneceğine inanılan
Hayyan el-Sarraj tarafından kurulan ;
- ( /
Muḥammira
/ Kızıl-Giyinenler /
Kısmen Dörtçülerin uzantısıdır):
'den nakledildiği üzere,
El-Mukanna‘ tarafından temelleri atılan, 'nin
,
,
'nın sırasıyla
, , ve en son
olarak da Haşim el-Mukanna‘’da vûcud bulduğuna inanan,
başkalarına zarar vermemek kaydıyle her şeyden zevk almayı mübah
sayan, ve kendilerini kisvesi
altında gizleyen oluşturduğu
dinî ve siyasi
.
- (Beşçiler): Beşinci
İmâm olarak 'yi kabul eden
kol.
- Dukeynîlik: 'in haleflerinin
'in tarafını
tutmamalarından dolayı imânlarını kaybettiğine inananların
;
- Halefîlik: 'nin
haleflerinin Abd el-Samed adlı bir şahıs ve onun neslinden
devam ettiğine inananların ;
- Heşebîlik / Sûrhabîlik: İmâmlığın, imâmın bilgisiz ve
ahlâksız olması dahil, her hâlükârda ile 'nin soyundan gelenlerde kalması
gerektiğine inananların ;
- Jarûdîlik: Adını Ebû’l Jarûd Ziyad bin Ebû Ziyad’dan alan,
, , ve 'ın her üçünün 'i halife seçmemekle büyük
bir günah işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta
bulunmuş olduklarına, ve bu nedenle de onların 'lıklarının geçerli
olamayacağını beyân etmekle beraber alenen suçlamaktan da
kaçınan, diğer taraftan ise ile 'ı 'e başkaldırmış olmalarından
ötürü şiddetle kınayanların ;
- Süleymanîlik: Adını Süleyman bin Jarir’den alan,
haliferliğin kime gideceğinin istişareler neticesinde karara
varılması gereken bir husus olduğuna, ve ile 'ın 'i halife seçmemekle hata
işlediğine fakat günaha girmediğine inananların
;
- <u>Butrîlik / Tâbîrilik</u>: Kathir en-Nevva El-Ebter
tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymanîlik ile
ayni olmakla birlikte, , , ve 'ın üçününde 'i halife seçmemekle
hatalı olduğuna fakat günaha girmemiş olduklarına
inananların ;
- <u>Salihîlik</u>: Hasan ibn Salih tarafından kurulan,
inançları hemen hemen Süleymanîlik ile ayni olmakla
birlikte, ,
, ve 'ın üçününde 'i halife seçmemekle
hatalı olduğuna fakat günaha girmemiş olduklarına
inananların ;
- Vâsîtîlik: tamamını
da tanıyan 'in oluşturduğu
.
- (Yedi
İmâmcılık/Yedicilik): Yedinci İmâm olarak ’i kabul eden
kol.
-
(Yediciler/el-Bakl’îyye):
halifelerinin imâmlığını kabul etmeyen kol.
- (Kısmen Yedi İmâmcıdır):
’in beşinci halifesi ’a ulûhîyet isnâd eden
kol.
-
(Yedicilik): Sekizinci halifesi
Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-llâh'ın oğullarından Nizar'ı On
dokuzuncu imâmı olarak kabul
eden kol.
- (Yedicilik): Sekizinci
halifesi Ebû Tamîm Ma’add
el-Mûstansir bi-llâh'ın oğullarından Ahmed el-Musta‘li bi-llâh’ı
Dokuzuncu halifesi olarak kabul eden
kol.
-
-
():
- (Onikiciler):
'a
'in hak vasi ve halifeleri ve
Allah'ın masum evliyâ ve hûccetleri olarak inanan Şia'nın
esas ve yaygın olan ana koludur, yani özüdür.
- (): 8. yüzyıl
devri öncesi fa’âl olan
akımından beslenen,
ve
etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen
ya da sadece battaniyeyle örtünen, ve her türlü ilacın
kullanımına karşı çıkanların yolu)''
- <u>Haydarîlik</u>
(): tarafından kurulan, 12.
yüzyıldan itibaren
en yaygın ve fa’âl kolunu oluşturan, kendilerini hâkir
görmek ve aşağılamak suretiyle vücudlarına demirden halkalar
takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma
elbiseler giyerek zillet içerisinde bekâr yaşayanların
oluşturduğu yol;
- (): tarafından
kurulan, mânevî ve maddi temizliğe çok önem veren, sıklıkla
zikir ve uygulayan
/ yol;
- ():
tarikâtına bağlı
'nin müridlerinden olan
'nin
geliştirdiği
/
yol.
- (): Başlangıçta
tarikâtından ’nin
halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem ’nin halifesi hem
de tarikatına bağlı ’nın müridi olan ’nın geliştirdiği
/ yol;
-
();
-
(’ye ulûhîyet isnâd eden
/
yol; 'te olduğu gibi
'nın fikirlerinin
etkisiyle ortaya çıkmış olmakla beraber olmayıp,
'e
'ten de uzak kalan inançlar
kapsamında mutalâa edilir.): soyundan geldiği öne
sürülen ve ile özdeşleştirilen
Sultan Sahak tarafından batı İran'da 14. yüzyılın
sonlarında inancından
beslenerek kurulan, 'i ve
'in peygamberliğini kabul
etmeyen, fakat 'in
temeli üzerine dayanan,
ve "Kelâm-ı Serencâm" adlı kitabı dînî öğretilerinin
temeli olarak kabul eden inanç.
-
(Onbircilik; kısmen
):
’ye ulûhîyet isnâd eden fırka.
-
(Onbircidir):'nın her peygamberde
aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci
imâmı ’ın soyundan gelen ve
inancının kurucusu olan
"Feyzl’ul-Lâh "’nin bedeninde
vücûd bulduğuna, ve ("Feyzl’ul-Lâh
") Nâimî’nin "Câvidân
el-Kebir" (Câvid-Nâme)’sinin ’i ilgâ ettiğine inanan
/ yol;
- <u>Nûktâv’îyye</u> ():
’in daha yüksek seviyede
olduğu iddiasiyle
1397 yılında kendisini ilân eden
"Mahmud Pasîkhânî" tarafından
-
mezhebi ile tanınan 'nin
şehri yakınlarında "Anjudan"
köyünde ’nin bir yan kolu
olarak kurulan ve Pasîkhânî’nin ölümünden sonra da ’ı
ilân etmeğe kalkışan
/
yol.
- (): Adını, 13. yüzyılda
'nun
sürecinde etkin olarak
fa'aliyet gösteren ve önde gelen
temsilcilerinden 'nin
öğrencisi 'nin
öğretilerinin 'daki uygulayıcısı
olan büyük
/
Haydarî
'den alan
/ yol.
- ();
- (): 'nin soyundan gelen
tarafından, 14.
ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan
akımının da etkisinde
kalarak ,
(üçleme),
ve
anlayışlarını da içine
katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan,
özellikle arasında yaygın
olan
yol;
- ( ve
menşei):
'in son dönemlerinde
itikâdî ekolü tarafından
biçimlendirilen
/ inanç;
- (): 16. yüzyılda
'da yaşayan ve 'nin kurulması için
önemli destek sağlamış olan Hürremîyye
(Ḵhorram-Dīnān)
adlı bir dinî ve siyâsî topluluğun ruhâni torunları;
- (): Kendini
ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl
taraftarlarının oluşturduğu
/
yol.
- (): Altıncı İmâm soyundan gelen ve
ʿAbd-Allah Yefâ’î'nin müridi olan Şah
Niʿmetullah-i Velî (Nûr’ed-Dîn Kirmanî) tarafından tarafından
kurulan ve daha sonra da 'ın katledildiği gün olan
ayının yirmialtısını
bir resmî bayrama dönüştüren
’in
mecburî devlet dini ilân etmesiyle
benimsemek zorunda kalan
/ yol;
- (): Dr. Câvid Nurbakş
tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan
Yeni-
yolu.
- : tarafından kurulan
/ yol;
- (): ile 'nin
prensiplerini benimseyen,
meşrepte ise olan
/
yol.
- <u>Sınıflandırılamayanlar</u>
- Eftahîlik / Fethîlik: Adını Geniş mânasına gelen Eftâh
kelimesinden alan ve Altıncı imam 'ın oğlu Abdullah el-Eftah'ın
Yedinci imam olduğuna inananların ;
- Muhammedîlik: 'nin değil de, 'nin oğlu Muhammad ibn Ali el-Hâdi'nin
On birinci imam olduğuna inananların
;
- Tavûssîlik (Altıcılar): İmam 'ın
olduğuna ve ölmediğine inananların ;
- Vâkıfîlik: İmam 'ın
son imam olduğuna inananların .
=== <small><u>İmâmîyye Şiîliğindeki başlıca tarikât ve mezhepler ile
önemli kişiler arasındaki tarihi yakınlıkların basitleştirilmiş
şeması:</u></small> ===
Ayrıca bakınız
Başvuru kitapları
Genel tanıtım
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1
Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg:
Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000). ISBN
3-89173-059-4
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2
Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg:
Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001). ISBN
3-89173-061-6
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3
Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg:
Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001). ISBN
3-89173-062-4
- Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten.
Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in
Anatolien. Die Welt des Islams, (New Series), Vol. 32, No. 1.
- (1999).
Multiculturalism in the Ottoman Empire : The Alevi Religious and
Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism
and the History of International Relations Milano: Edizioni
Unicopli.
- Kjeilen, Tore (undated).
"Alevism ," in the (online)
Encyclopedia of the Orient.
- Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a
Secular Islamic Tradition. Curzon Press.
- Shindeldecker, John (1996). Turkish Alevis
Today.
İstanbul: Sahkulu.
- White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi
Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill.
- Yaman, Ali & Aykan Erdemir (2006). Alevism-Bektashism: A Brief
Introduction, London: England Alevi Cultural Centre & Cem Evi. ISBN
975-98065-3-3
- Zeidan, David (1999) "The Alevi of
Anatolia."
Middle East Review of International Affairs 3/4.
/ tarihi
- Birge, John Kingsley (1937).
[http://www.hermetics.org/bektashi.htmlThe Bektashi order of
dervishes] , London and Hartford.
- Brown, John (1927), The Darvishes of Oriental Spiritualism.
- Küçük, Hülya (2002) The Roles of the Bektashis in Turkey’s National
Struggle. Leiden: Brill.
- Mélikoff, Irène (1998). Hadji Bektach: Un mythe et ses avatars.
Genèse et évolution du soufisme populaire en Turquie. Leiden:
Islamic History and Civilization, Studies and Texts, volume 20, ISBN
90-04-10954-4.
- Shankland, David (1994). “Social Change and Culture: Responses to
Modernization in an Alevi Village in Anatolia.”In C.N. Hann, ed.,
When History Accelerates: Essays on Rapid Social Change,
Complexity, and Creativity. London: Athlone Press.
- Yaman, Ali (undated). "Kizilbash Alevi
Dedes."
(Based on his MA thesis for Istanbul University.)
Ghulat () tarikâtler
- Halm, H. (1982). Die Islamische Gnosis: Die extreme Schia und die
Alawiten. Zurich.
- Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke
Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in
the Near East. Leiden: Brill, pp. 11-18.
- Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse
University Press.
- Van Bruinessen, Martin (2005). "Religious practices in the
Turco-Iranian world: continuity and
change."
French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le
monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études
sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40,
101-121.
kimliği
- Erdemir, Aykan (2005). "Tradition and Modernity: Alevis' Ambiguous
Terms and Turkey's Ambivalent Subjects", Middle Eastern Studies,
2005, vol.41, no.6, pp. 937–951.
- Koçan, Gürcan/Öncü, Ahmet (2004) “Citizen Alevi in Turkey: Beyond
Confirmation and Denial.” Journal of Historical Sociology, 17/4,
pp. 464–489.
- Olsson, Tord & Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere, eds. (1998).
Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives.
Istanbul: Swedish Research Institute.
- Stokes, Martin (1996). “Ritual, Identity and the State: An Alevi
(Shi’a) Cem Ceremony.”In Kirsten E. Schulze et al. (eds.),
Nationalism, Minorities and Diasporas: Identities and Rights in the
Middle East, , pp. 194-196.
- Vorhoff, Karin (1995). Zwischen Glaube, Nation und neuer
Gemeinschaft: Alevitische Identität in der Türkei der Gegenwart.
Berlin.
Avrupa'da
- Geaves, Ron (2003) “Religion and Ethnicity: Community Formation in
the British Alevi Community.” Koninklijke Brill NV 50, pp. 52– 70.
- Kosnick, Kira (2004) “‘Speaking in One’s Own Voice’:
Representational Strategies of Alevi Turkish Migrants on Open-Access
Television in Berlin.” Journal of Ethnic and Migration Studies,
30/5, pp. 979-994.
- Massicard, Elise (2003) “Alevist Movements at Home and Abroad:
Mobilization Spaces and Disjunction.” New Perspective on Turkey,
28, pp. 163–188.
- Rigoni, Isabelle (2003) “Alevis in Europe: A Narrow Path towards
Visibility.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevi
Enigma: A Comprehensive Overview, Leiden: Brill, pp. 159–173.
- Sökefeld, Martin (2002) “Alevi Dedes in the German Diaspora: The
Transformation of a Religious Institution.” Zeitschrift für
Ethnologie, 127, pp. 163–189.
- Sökefeld, Martin (2004) “Alevis in Germany and the Question of
Integration” paper presented at the Conference on the Integration of
Immigrants from Turkey in Austria, Germany and Holland, Boğaziçi
University, Istanbul, February 27–28, 2004.
- Sökefeld, Martin & Suzanne Schwalgin (2000). “Institutions and their
Agents in Diaspora: A Comparison of Armenians in Athens and Alevis
in Germany.” Paper presented at the 6th European Association of
Social Anthropologist Conference, Krakau.
- Thomä-Venske, Hanns (1990). “The Religious Life of Muslim in
Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New
Islamic Presence in Western Europe, New York: Mansell, pp. 78–87.
- Wilpert, Czarina (1990) “Religion and Ethnicity: Orientations,
Perceptions and Strategies among Turkish Alevi and Sunni Migrants in
Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New
Islamic Presence in Western Europe. New York: Mansell, pp. 88–106.
- Zirh, Besim Can (2008) “Euro-Alevis: From Gasterbeiter to
Transnational Community.” In: Anghel, Gerharz, Rescher and Salzbrunn
(eds.) The Making of World Society: Perspectives from Transnational
Research. Transcript; 103-130.
Bibliografya
- Vorhoff, Karin. (1998), “Academic and Journalistic Publications on
the Alevi and Bektashi of Turkey.” In: Tord Olsson/Elizabeth
Özdalga/Catharina Raudvere (eds.) Alevi Identity: Cultural,
Religious and Social Perspectives, Istanbul: Swedish Research
Institute, pp. 23–50.
Türkçe eserler
- Ata, Kelime. (2007), Alevilerin İlk Siyasal Denemesi: (Türkiye
Birlik Partisi) (1966–1980). Ankara: Kelime Yayınevi.
- Aydın, Ayhan. (2008), Abidin Özgünay: Yazar Yayıncı ve Cem Dergisi
Kurucusu. İstanbul: Niyaz Yayınları.
- Balkız, Ali. (1999), Sivas’tan Sydney’e Pir Sultan. Ankara: İtalik.
- Balkız, Ali. (2002), Pir Sultan’da Birlik Mücadelesi (Hızır
Paşalar’a Yanıt). Ankara: İtalik.
- Bilgöl, Hıdır Ali. (1996), Alevîler ve Canlı Fotoğraflar, Alev
Yayınları.
- Coşkun, Zeki (1995) Aleviler, Sünniler ve … Öteki Sivas, İstanbul:
İletişim Yayınları.
- Dumont, Paul. (1997), “Günümüz Türkiye’sinde Aleviliğin Önemi”
içinde Aynayı Yüzüme Ali Göründü Gözüme: Yabancı Araştırmacıların
Gözüyle Alevîlik, editör: İlhan Cem Erseven. İsntabul: Ant, 141-161.
- Engin, Havva ve Engin, Ismail (2004). Alevîlik. İstanbul: Kitap
Yayınevi.
- Gül, Zeynel. (1995), Yol muyuz Yolcu muyuz? İstanbul: Can Yayınları.
- Gül, Zeynel. (1999), Dernekten Partiye: Avrupa Alevi Örgütlenmesi.
Ankara: İtalik.
- Güler, Sabır. (2008), Alevîliğin Siyasal Örgütlenmesi: Modernleşme,
Çözülme ve Türkiye Birlik Partisi. Ankara: Dipnot.
- İrat, Ali Murat. (2008), Devletin Bektaşi Hırkası / Devlet, Aleviler
ve Ötekiler. İstanbul: Chiviyazıları.
- Kaleli, Lütfü. (2000), “1964-1997 Yılları Arasında Alevi Örgütleri”
içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und
Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg:
Deutsches Orient-Institut, 223-241.
- Kaleli, Lütfü. (2000), Alevi Kimliği ve Alevi Örgütlenmeri.
İstanbul: Can Yayınları.
- Kaplan, İsmail. (2000), “Avrupa’daki Alevi Örgütlenmesine Bakış”
içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und
Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg:
Deutsches Orient-Institut, 241-260.
- Kaplan, İsmail. (2009), Alevice: İnancımız ve Direncimiz. Köln: AABF
Yayınları.
- Kocadağ, Burhan. (1996), Alevi Bektaşi Tarihi. İstanbul: Can
Yayınları.
- Massicard, Elise. (2007), Alevi Hareketinin Siyasallaşması.
İstanbul: İletişim.
- Melikoff, Irene. (1993), Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Cem
Yayınevi.
- Okan, Murat. (2004), Türkiye’de Alevîlik / Antropolojik Bir
Yaklaşım. Ankara: İmge.
- Özerol, Süleyman. (2009), Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu. Ankara: Ürün.
- Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. (2001), Hızır Paşalar: Bir İhracın Perde
Arkası. Ankara: İtalik.
- Şahhüseyinoğlu, Nedim. (1997), Pir Sultan Kültür Derneği’nin
Demokrasi Laiklik ve Özgürlük Mücadelesi. Ankara: PSAKD Yayınları.
- Şahhüseyinoğlu, Nedim. (2001), Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci.
Ankara: İtalik.
- Salman, Meral. 2006, Müze Duvarlarına Sığmayan Dergah: Alevi –
Bektaşi Kimliğinin Kuruluş Sürecinde Hacı Bektaş Veli Anma
Görenleri. Ankara: Kalan.
- Saraç, Necdet. (2010), Alevîlerin Siyasal Tarihi. İstanbul: Cem.
- Şener, Cemal ve Miyase İlknur. (1995), Şeriat ve Alevilik: Kırklar
Meclisi’nden Günümüze Alevi Örgütlenmesi. İstanbul: Ant.
- Tosun, Halis. (2002), Alevi Kimliğiyle Yaşamak. İstanbul: Can
Yayınları.
- Vergin, Nur (2000, [1981]), Din, Toplum ve Siyasal Sistem,
İstanbul: Bağlam.
- Yaman, Ali (2000) "Anadolu Aleviliği’nde Ocak Sistemi Ve Dedelik
Kurumu.”
Alevî/Bektaşi.
- Zırh, Besim Can. (2005), “Avro-Alevîler: Ziyaretçi İşçilikten
Ulus-aşırı Topluluğa” Kırkbudak 2: 31-58.
- Zırh, Besim Can. (2006), “Avrupa Alevî Konfederasyonu Turgut Öker
ile Görüşme” Kırkbudak 2: 51-71.
Kaynakça
Orijinal kaynak: imamiye (şiilik öğretisi). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler